Inkomensconsulenten en leden van het wijkteam in Almere bespreken ingewikkelde casussen van cliënten met elkaar. Ze hebben immers hetzelfde doel voor ogen: mensen op de lange termijn weer duurzaam op de rails krijgen. Zo brengen zij ook de lerende organisatie in de praktijk.
Aan het einde van de dag zag teamleider handhaving, inkomen en intake Robin Driessen hoe een van zijn inkomensconsulenten met een somber gezicht zijn jas aantrok. Dat was Mike Bos-van Vulpen. Hij had geen geweldige dag gehad, vertelde hij. Hij had niemand afgewezen voor een uitkering. “Is dat dan de bedoeling?”, vroeg Robin. “Zeker”, reageerde Mike. “De Participatiewet is in het leven geroepen om de uitkeringsverstrekking strenger te maken.”
Dit gesprek, nu bijna een jaar geleden, zette Robin aan het denken over de doelmatigheid van deze aanpak. Zelf had hij bij de gemeente Almere net de overstap gemaakt van de stafdienst bedrijfsvoering naar de afdeling Werk en Inkomen. Als aanvragers een uitkering kregen, hield het voor de inkomensconsulenten op. “Of klanten uiteindelijk een duurzaam perspectief krijgen, daar werd niet naar gekeken. Voor mij was het duidelijk dat inkomensconsulenten meer ruimte moeten krijgen om het doel van de wet – en niet de letter van de wet – toe te passen. Onze norm is niet om zoveel mogelijk bijstandsaanvragen af te handelen, maar om de cliënt zijn eigen weg weer te laten vinden.”
Vast in een juridische molen
Daniël Bootsma worstelde met soortgelijke zorgen. Hij is maatschappelijk werker bij Zorggroep Almere in een van de zestien wijkteams in de stad en voelde zich bij de gemeente vaak niet gehoord. Zijn cliënten in probleemwijk Stedenwijk hebben vaak mentale en psychische aandoeningen. “Ze kunnen uitstekend praten, maar wat er echt aan de hand is zie je aan de buitenkant niet.” Veel van zijn klanten kwamen naar aanleiding van hun aanvraag bij de gemeente in een juridische molen terecht zonder dat ze daarmee een stap verder kwamen. “Ik liep bij de gemeente hierover vaak tegen een enorme muur op, wat me erg frustreerde.”
‘Als je iets duurzaams tot stand wil brengen, heb je elkaar nodig’
Afgelopen zomer startte de gemeente Almere met een pilot waarbij Werk en Inkomen en wijkteams ingewikkelde casussen met elkaar bespreken. Dat is leren en doen tegelijk. Een logische stap, vindt teamleider Robin. “Als je iets duurzaams tot stand wilt brengen heb je elkaar nodig. Onze stelregel is: wat kan ons besluit op de lange termijn opleveren voor de cliënt en de maatschappij? Als je die lijn volgt, ga je andere besluiten nemen.”
Nieuwe mogelijkheden
In hun gezamenlijk overleg bekijken de deelnemers de hele context van de cliënt en passen daarop de omgekeerde toets toe (zie kader). Zo kende de gemeente voor een periode een uitkering toe aan een verslaafde jongen zonder eigen woning, op voorwaarde dat hij zich laat behandelen, begeleiden en zijn geld laat beheren. Een grote verandering, want deze casus zat juridisch al jarenlang muurvast. De jongen heeft nu een eigen kamer, zodat hij niet meer bij zijn zussen of in een auto hoeft te wonen. “De toekenning van de uitkering is ingezet als middel om zijn leven weer op orde te krijgen”, zegt maatschappelijke werker Daniël. “Voor het eerst in jaren heeft hij de mogelijkheid een eigen bestaan op te bouwen.”
De Participatiewet biedt ruimte
Voor inkomensconsulent Mike betekent de nieuwe werkwijze een grote omslag. “Ik heb eerder gewerkt bij het beheersteam en uitgebreide cursussen gevolgd om fraude te bestrijden. Als inkomensconsulent luisterde ik vanuit de vraag: Wat klopt er niet in dit verhaal? De omgekeerde toets zag ik helemaal niet zitten.”
Nu kijkt hij wat mensen op de lange termijn nodig hebben om uit de uitkering te blijven en zorgt hij ervoor dat andere overlegpartners betrokken worden om de beste oplossing te vinden. Naast zijn bureau hangt een prijslijst van maatschappelijke kosten. Een kind uit huis plaatsen: 53.500 euro. “Dat neem ik nu mee in mijn overwegingen. De Participatiewet is wel streng, maar biedt ook meer ruimte dan voorheen. Als je je besluit goed beargumenteert, is er veel mogelijk.”
Klant is beginpunt
Daniël is er blij mee. “De pilot is bijna een intervisietraject”, zegt hij. “Het leerrendement is heel hoog. Het wijkteam leert over wetmatigheid, Werk en Inkomen leert meer over de context, bijvoorbeeld wat de gevolgen zijn als een bepaalde uitkering niet toegekend wordt. Want hoe komt deze persoon dan aan zijn geld?”
Robin stimuleert zijn team om de beschikbare wettelijke ruimte te benutten. “Inkomensconsulenten gaan vaak aan de veilige kant zitten door de wet strikt uit te voeren. Ik zeg: ‘Het is jouw vak, jij weet het beste wat nodig is. Twijfel je, vraag het dan aan een collega. Kom je er dan nog niet uit, vraag het aan mij.’.”
De wet als afsluiter
Samen brengen ze in Almere de lerende organisatie in de praktijk. Op de langere termijn zal het klantenbestand van de gemeente een stuk kleiner zijn, is de overtuiging van Robin. “Het betekent ook dat we altijd aan de mensen in onze omgeving blijven vragen of we het nog goed doen. Dit is nooit klaar.”
“Ik zie dat mensen veel lekkerder in hun vel zitten”, zegt Robin. “Vroeger praatten we over elkaar, nu praten we mét elkaar. Eerst was de wet het beginpunt, nu is de wettelijke toets de afsluiter van het traject. ‘Bizar dat we het ooit anders deden’, zeggen de pilotdeelnemers nu.”
Tekst: Sigrid van Iersel
Foto: De Beeldredaktie
Vakmanschap op de kaart: inspirerende initiatieven en activiteiten van gemeenten binnen het sociaal domein. Daar hoort Almere ook bij.
