Juanita van der Hoek is programmamanager sociaal domein bij de gemeente Uden. Samen met collega’s, wethouders en partnerorganisaties bedacht ze een gedurfd plan om de ondersteuning van inwoners anders aan te pakken: de Ujese Coöperatie. Eén huishouden, één plan, één minimuminkomen is de ambitie, waarbij ook vrijwilligerswerk en mantelzorg als volwaardige bijdrage gelden. Maar krijgt ze de gemeenteraad hierachter?
Hoe eerder de gemeenteraad betrokken is en kan meedenken, hoe groter de kans dat het plan slaagt. Dat is het uitgangspunt van Juanita van der Hoek bij haar interacties met de fracties in de Udense gemeenteraad. “Hoe meer het plan ook van hen is, hoe beter.”
Vandaar dat Juanita al in de zomer van 2017 – nog vóór het schrijven van de verkiezingsprogramma’s voor de gemeenteraadsverkiezingen – een themabijeenkomst voor de raad organiseerde om alle partijen te betrekken bij de vaak uitzichtloze positie van mensen met een bijstandsuitkering in Uden. Haar boodschap: hier moeten jullie iets mee.
‘Wij doen voorstellen over hoe het doel bereikt kan worden, de politiek maakt de keuze’
De meeste partijen pakten die handschoen op, wat Juanita niet verwonderde. Over de uitgangspunten is iedereen het namelijk eens: de zelfredzaamheid van inwoners versterken en hun deelname aan de samenleving bevorderen. “Wel zijn er meerdere wegen die naar Rome leiden. Je kunt de binnenwegen nemen of de snelweg, achterop de bagagedrager springen of in de TGV. Wij doen voorstellen over hoe het doel bereikt kan worden, de politiek maakt de keuze. Maar in elk geval gaan we naar Rome.”
OP DE LOONLIJST
Uden wil graag integraal werken in het sociaal domein, maar in de praktijk viel dat nog niet mee. Klantmanagers analyseerden daarom diverse casussen van de Participatiewet om te achterhalen wat spaak liep en wat er dan precies beter kon. De problemen in het kort: talenten van mensen worden niet of te weinig benut, een aantal mensen doet waardevol vrijwilligerswerk maar ontvangt daarvoor geen financiële beloning, huishoudens hebben ondanks de bijstandsuitkering geen financiële bestaanszekerheid.
‘Mensen die nu nog een bijstandsuitkering ontvangen, komen bij de Ujese Coöperatie op de loonlijst’
Uit die analyse ontstond het idee voor de Ujese (dialect voor Udense) Coöperatie: een publiek-privaat samenwerkingsverband met als partners onder meer het re-integratiebedrijf IBN, de gemeente en (sociale) ondernemingen. Mensen die nu nog een bijstandsuitkering ontvangen, komen bij de Coöperatie op de loonlijst. In ruil voor werk, vrijwilligerswerk of mantelzorg ontvangen zij per huishouden een minimuminkomen dat 10 procent hoger is dan een bijstandsuitkering.
De overheid organiseert voor deze groep inwoners werk waaraan een grote maatschappelijke behoefte bestaat: op het gebied van veiligheid, gastvrijheid, zorg en beter onderhoud van de leefomgeving. Daar staat tegenover dat de gemeente minder of geen geld kwijt is aan fraudebestrijding, het toekennen van zorg- of huurtoeslag en het beperken van uiteenlopende schade omdat gezinnen uit de bocht vliegen. De controledruk valt weg en het welzijn van inwoners gaat omhoog. Een brede maatschappelijke businesscase dus.
PROEFTUIN
Juanita kreeg akkoord voor haar projectvoorstel van haar wethouder, waarna ze op zoek ging naar partners om het uit te voeren. Re-integratiebedrijf IBN had er wel oren naar. En omdat het idee aansluit bij het concept voor een ‘parallelle economie’ – ontwikkeld door hoogleraar arbeidsmarktbeleid Ton Wilthagen samen met maatschappelijk investeringsfonds Start Foundation – kan Uden daarvoor dienst doen als proeftuin.
‘Als je vanuit Uden de wereld wilt veranderen, moet je je bewust zijn van je beperkingen’
Juanita koos met haar partners voor een voorzichtige, stapsgewijze aanpak. “Als je vanuit Uden de wereld wilt veranderen, moet je je bewust zijn van je beperkingen. We hebben gepeild of het plan aansprak en goed geluisterd naar de kanttekeningen die mensen plaatsten. Tegelijkertijd voelden we dat er ruimte was.”
TOTAAL ANDERE MANIER VAN WERKEN
Vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen realiseerden Juanita en haar collega’s zich dat de Ujese Coöperatie niet zomaar een projectje is, maar een totaal andere manier van werken. “Ton Wilthagen rekende ons voor dat het vier tot zeven jaar kost om een goede effectmeting te doen. De coalitie gaat dus over haar eigen graf heen regeren.”
‘Dit kost miljoenen’, riep een collega
PRAATPLAAT
Hoe nu verder met de gemeenteraad? Juanita heeft een praatplaat ontwikkeld om het project inzichtelijk te maken. Hiermee kan Uden berekenen wat de Coöperatie betekent in termen van personeel, huisvesting en kosten. Wat zijn de risico’s, zijn die behapbaar en hoe groot is de bereidheid om hier de schouders onder te zetten?
‘Ik krijg binnen de organisatie de ruimte om weids te denken’
Zelf noemt ze zich de eigenwijze aanjager van het plan. “Ik krijg binnen de organisatie de ruimte om weids te denken. Als iets niet werkt, dan hebben we in Uden het lef om het anders te doen. We schrikken niet terug voor veranderingen, maar zoeken actief hoe het wel werkt.”
Je mag je hier kwetsbaar opstellen, voegt ze daaraan toe. “Ik weet uit mijn jeugd hoe het systeem gigantisch kan miskleunen, ik wéét hoe het is om aan de andere kant van de balie te staan. Toevallig ben ik gezegend met meer talenten en vaardigheden dan mijn familieleden. Daarom voel ik mij verplicht om hier iets aan te doen.”
Tekst: Sigrid van Iersel
Beeld: de Beeldredaktie/Van Assendelft Fotografie
Vakmanschap op de kaart: inspirerende initiatieven en activiteiten van gemeenten binnen het sociaal domein. Daar hoort Uden ook bij.
Goed idee. Alleen naar mijn gevoel nog teveel vanuit oud hiërarchisch denken en handelen. Laat burgers vooral ook zelf met creatieve ondernemende ideeën komen met hulp van een dienende en faciliterende overheid.