Een narratief over de Ujese Coöperatie
Wat is het leidende verhaal over de Ujese Coöperatie waarop je mensen kunt laten aanhaken? Bewoners, raadsleden en vertegenwoordigers van de gemeente Uden gingen samen op zoek naar het narratief. Deze tekst is daarvan het eerste resultaat.
Ondanks forse inspanningen en een aantrekkende economie heeft de gemeente Uden nog steeds 650 mensen in de uitkering. Wat de gemeente ook doet binnen de bestaande kaders, het werkt niet. Vanuit die frustratie wil de gemeente nieuwe oplossingen bedenken en maatschappelijk toegevoegde waarde belonen. Het idee is om ook vrijwilligerswerk, dagbesteding en mantelzorg te laten meetellen als werk en dat te organiseren in de ‘Ujese Coöperatie’.
‘Hoe breng je je verhaal over het voetlicht?’
De ‘Ujese Coöperatie’ (Ujes is het dialect voor Udens) is een experimenteel plan. Alle betrokken partijen zijn hard nodig om het te laten slagen. De vraag is nu: hoe breng je het leidende verhaal over het voetlicht? Op initiatief van Divosa nemen acht deelnemers (zie kader) in het Udense gemeentehuis plaats in een kring om samen te ontdekken wat het verhaal (het narratief) wordt over de Ujese Coöperatie.
WAARDEVOLLE VERHALEN
Alle acht deelnemers weten dat mensen met een uitkering op verschillende manieren van betekenis kunnen zijn voor de samenleving. Bewoner Karin Thuis vertelt het verhaal van een man met een verstandelijke beperking die al dertig jaar voor de vrolijke noot zorgt in een fabriek. Zijn vrolijkheid leidt misschien niet direct tot harde opbrengsten, maar heeft wel degelijk betekenis voor het werkplezier in dit bedrijf.
Leindert Vogel, projectleider bij de gemeente Uden, heeft eens een Syrische vluchteling begeleid die ervan droomde fotograaf te worden. Gezien zijn gebrekkige kennis van het Nederlands en het geringe aantal vacatures, leek dat een onmogelijke wens. Zijn begeleiders adviseerden deze grote, sterke kerel dan ook om te solliciteren naar productiewerk. Maar de vluchteling hield vast aan zijn droom.
Zijn begeleiders zijn die droom op den duur serieus gaan nemen. Als hij productiewerk zou vinden, was de kans groot dat hij via de draaideur snel zou terugkeren in een uitkering. Ze besloten om naar de lange termijn te kijken en van de geijkte paden af te wijken. De Syrische man bleek al ervaring te hebben met de camera, dus hielpen ze hem een stevig portfolio samen te stellen van zijn werk. Een paar maanden later was hij aan het werk als fotograaf. Leindert weet hoe belangrijk het is om als begeleider je professie serieus te nemen en die ruimte voor maatwerk te nemen.
‘Met aandacht voor wie ze zijn, kunnen al deze mensen tot hun recht komen’
SHREK WIL GEWOON SHREK ZIJN
Aan welk verhaal moeten de deelnemers denken als ze deze verhalen horen? Ze noemen het menselijke monster Shrek uit de gelijknamige animatiefilm. Shrek is niet moeders mooiste, maar hij is wel echt en zichzelf. Als hij de ruimte krijgt om te zijn wie hij is, dan floreert hij. Shrek wil gewoon Shrek zijn.
Shrek staat hier symbool voor het verlangen van de gemeente Uden voor de Ujese Coöperatie. Mensen die langdurig in de bijstand zitten, worden lang niet altijd gezien met alle kwaliteiten en talenten die ze hebben. Sommigen willen een droom realiseren. Anderen hebben vooral een luisterend oor nodig omdat hun situatie zo onveilig of complex is dat er van werk voorlopig geen sprake is. Gemene deler: met aandacht voor wie ze zijn, kunnen al deze mensen tot hun recht komen.
HOE HELPEN WE SHREK OM SHREK TE ZIJN?
Binnen de bestaande kaders van de gemeentelijke organisatie is het lastig om mensen die niet aan de verwachtingen van de maatschappij voldoen, goed te helpen. Maatregelen moeten aan regels voldoen en moeten binnen het systeem te verantwoorden zijn. Het lijkt alsof de gemeente Uden niet goed weet hoe zij Shrek kan helpen om Shrek te zijn. Een voorbeeld.
Een man dreigde uit huis geplaatst te worden omdat een hond voor overlast zorgde. Die uithuisplaatsing zou de samenleving 100.000 euro kosten en het leven van de man ruïneren. De hond zou ook in een dierenpension geplaatst kunnen worden. Kosten: 250 euro. Maar er was geen regeling waarbinnen deze uitgave paste.
‘Het persoonlijke contact heeft veel tijd gekost, maar het resultaat mag er zijn’
Juanita van der Hoek, programmamanager Sociaal domein, besloot eens koffie te gaan drinken met de collega’s van financiën en juridische zaken om te kijken of het dierenpension toch betaald kon worden. Ze leerde dat je per betrokken collega moet uitleggen en verantwoorden waarom je van regelingen kunt afwijken. Ook luisterde ze goed naar hun ideeën, zodat zij uiteindelijk met de beste oplossing konden komen; een oplossing waarop zij bovendien trots konden zijn. De bekendmaking dat de gemeente de pensionkosten voor de hond zou betalen, volstond: de eigenaar van de hond vertrok vrijwillig naar een eigen onderkomen, zodat de rechtmatige bewoner niet uitgezet hoefde te worden.
GELOVEN EN ERVOOR GAAN
De samenleving wordt steeds complexer en de toekomst laat zich moeilijk voorspellen. Medewerkers en bestuurders zoeken in deze complexiteit en onzekerheid houvast in kaders en regels. En juist het vasthouden aan kaders en regels maakt dat Shrek niet uit de verf kan komen. Maar er zijn ook momenten dat het de gemeente wél lukt om ruimte voor maatwerk en vertrouwen te creëren.
Als raadslid wil Annemarie van Asseldonk twee dingen weten: 1) dat de bewoners geholpen worden en 2) dat de begroting niet overschreden wordt. Dus als er een plan wordt ingediend, wil ze horen dat het aan deze twee voorwaarden voldoet. In haar werk als psychotherapeut werkt ze geregeld om de regels heen, maar als raadslid stelt ze steeds de vraag: hoe betalen we dit dan? Hoe kan Annemarie als raadslid nu met deze lastige vraag omgaan?
‘Als ik mensen ontmoet en voel dat het plan gedragen wordt, dan helpt dit enorm’
Over het nieuwe armoedebeleid heeft de raad drie avonden met verschillende betrokkenen gesproken. Bewoners hebben over hun armoede verteld, de voedselbank heeft zich gepresenteerd en de budgettering van het beleid is besproken. Annemarie heeft van burgers zelf gehoord wat er aan de hand is en heeft de betrokkenheid en deskundigheid van de ambtenaren gezien. “Als ik mensen ontmoet en voel dat dit plan gedragen wordt, dan helpt dat enorm. Als we erin geloven, zijn we bereid ervoor te gaan.”
Aandacht organiseren is de kritische succesfactor om de maatschappelijke waarde van werk in het sociaal domein tot stand te brengen. Dat laten de Udense ervaringen mooi zien. Luisteren naar de verhalen van de mensen om wie het gaat. Dat vraagt wel wat van de organisatie: vertrouwen aan de voordeur en controle achteraf. En er is lef nodig om de uitvoering anders te organiseren.
GELOOF IN MIJ!
Bewoners hebben iemand nodig die in hen gelooft; die ziet of erop vertrouwt dat Shrek een vrolijke noot is, het in zich heeft om fotograaf te worden, zijn verhaal kwijt wil of een hondenpension nodig heeft. Een gesprek met mensen begint in de spreekkamer, maar moet niet in de spreekkamer eindigen. Aandacht voor mensen gaat door kamermuren en beleidshokjes heen.
Medewerkers hebben vertrouwen van hun managers en bestuurders nodig om steeds passende oplossingen te vinden. Ook zij zijn soms een Shrek die niet aan de verwachtingen van de organisatie voldoet. Ook zij hebben iemand nodig die in hen gelooft en ruimte geeft. Het bestuur wil de organisatie dit vertrouwen graag geven. Wat zij nodig daarvoor terug wil, is dat mensen eerlijk zijn als iets niet goed gaat; dat de organisatie vertrouwen heeft in de raad. Want dan kun je met elkaar leren.
‘Shrek deed het niet alleen; hij kreeg hulp van een prinses, een ezel en een draak’
Voor iedereen geldt dat het vertrouwen door contact en aandacht groeit. Alle betrokkenen zijn soms als Shrek, groen en afwijkend, en ontdekken door aandacht onverwachte kwaliteiten. En alle betrokkenen hebben alle hulp nodig die ze kunnen krijgen. Shrek deed het niet alleen; hij kreeg hulp van een prinses, een ezel en een draak.
HET JUISTE MOMENT
Waar doet Uden het nu allemaal voor? Wat staat er in Uden op het spel? “Als we niets doen, zitten over tien jaar waarschijnlijk nog dezelfde mensen in de bijstand”, zegt Leindert Vogel. Bewoner Marcel Klösters: “Als het ooit gaat gebeuren, dan is het nu. Dit is het goede moment.”
Tekst: Sigrid van Iersel en Kirsten Notten
Foto’s: de Beeldredaktie/Van Assendelft Fotografie
Op zoek naar het narratief
Verhalen geven betekenis aan de wereld om ons heen. Er zijn vele verhalen over de arbeidsmarkt, de Ujese Coöperatie en alle bijbehorende onderwerpen te vertellen. In de verhalen van bewoners, medewerkers en bestuurders van de gemeente Uden is het verhaal te vinden dat nodig is om anders, zeg maar gerust experimenteel, te kunnen werken. Dit verhaal is opgebouwd uit de vele verhalen van de betrokken mensen en blijft in ontwikkeling. Door steeds weer verhalen vanuit verschillende perspectieven met elkaar te delen, kan een narratief uitgroeien tot een verhaal dat richting en betrokkenheid geeft.
Op initiatief van Divosa vond een verhalensessie plaats met betrokkenen uit de gemeente Uden onder leiding van storyteller Kirsten Notten. Deze bijeenkomst was een experiment om te onderzoeken of het maken van een narratief een gemeente kan helpen bij de transformatie in het sociaal domein. Dit artikel bevat het begin van het narratief voor de gemeente Uden. Meer weten over de werkwijze? Lees dan ook: Hoe maak je een narratief?
Deelnemers aan de verhalensessie
De gesprekspartners bij de verhalensessie zijn Annemarie van Asseldonk en Victor Smits (raadsleden voor VVD-Leefbaar Uden), Maarten Prinssen (wethouder Sociaal domein), Marcel Klösters en Karin Thuis (bewonersplatform Udenaar de Toekomst), Leindert Vogel (projectleider parallelle arbeidsmarkt, ingehuurd door de gemeente Uden), Brigitte van der Sluis (arbeidsconsulent bij de gemeente Uden) en Juanita van der Hoek (programmamanager Sociaal domein bij de gemeente Uden).
